Biurowce, strona 7

Autor: Marcin Purgal, Senior Director, Investment

Polska ciągle na celowniku inwestorów

W nastrojach panujących na MIPIM zauważalny był nieśmiały, umiarkowany optymizm. Dużo mówiło się o Polsce w kontekście stabilnego, silnego ekonomicznie rynku, zapewniającego dobre warunki dla inwestycji w nieruchomości. Dlatego też spodziewamy się, że kolejni nowi gracze zadebiutują w Polsce w tym roku.

Silny pipeline

Widzimy – na podstawie własnych projektów ale również na podstawie rozmów z innymi uczestnikami rynku – że sporo obiektów, z każdego sektora, jest w fazie ofertowania, due diligence czy też nawet ich finalizacji. Ciągle jednak nie są to duże, spektakularne projekty; ale te powinny pojawiać się w miarę poprawy koniunktury na rynku. Patrząc optymistycznie na ilość transakcji liczymy na to, że wolumen inwestycyjny w 2024 roku przekroczy wynik z 2023 roku i da sygnał do wzrostu w kolejnych latach. Niemniej jednak powrót do pełnej płynności z lat ubiegłych zajmie trochę czasu.

Dopasowanie cenowe

Największym wyzwaniem ostatnich dwóch lat była rozbieżność w oczekiwaniach cenowych sprzedających i kupujących – jedni chcieli sprzedać po starych cenach, drudzy – kupić z obniżką wynikającą z uwarunkowań rynkowych. To wstrzymywało finalizacje wielu transakcji. Jednak taki status quo nie mógł trwać wiecznie, transakcje musiały i muszą się dziać, i dlatego obecnie obserwujemy większe kompromisy cenowe po obu stronach. Czas zrobił swoje ale dalej rynek nie ogląda spektakularnych przecen tak jak miało to miejsce w innych krajach europejskich. Co tylko potwierdza silną i niesłabnąca pozycję Polski na międzynarodowej arenie rynku nieruchomości.

Wyczekując na spadek stóp

Gorzej już nie będzie? Cały rynek wyczekuje na spadek stóp procentowych, na który liczymy w 2 połowie roku, co dałoby sygnał na powrót tańszego pieniądza i wzrostu aktywności inwestorów. Problemem nie są obecnie pieniądze, one są na rynku, ale koszt tego pieniądza. Póki stopy nie zaczną spadać, rynek nie ruszy na pełnych obrotach. A kiedy spadną – zapewne rozpocznie się wzmożone tempo zakupów. Więc wygrają ci, którzy będą do tego dobrze przygotowani, wcześniej przeanalizują rynek, upatrzą sobie aktywa i będą lepiej niż konkurencja przygotowani do składania ofert i szybkiej finalizacji transakcji.

Kto kupuje w Polsce?

Ze względu na bieżącą sytuację gospodarczą, geopolityczną czy makroekonomiczną, najbardziej aktywni kupujący na polskim rynku to inwestorzy „value – add” oraz szukający projektów, które wymagają poprawy, solidnego „asset managementu”, a które w przyszłości pozwolą na wygenerowanie wyższych stóp zwrotu. Dalej utrzymuje się sytuacja, gdy to lokalny kapitał z Europy Środkowo-Wschodniej jest najbardziej aktywny w Polsce – inwestorzy z Europy Zachodniej koncentrują się przede wszystkim na polowaniu na okazje w swoich rodzimych krajach. Co ciekawe, dostrzegamy coraz większą aktywność mniejszych podmiotów inwestycyjnych – tzw. „family offices” z krajów europejskich a także, na co czekaliśmy od wielu lat, zwiększone zaangażowanie inwestorów z polskim kapitałem. Te ostatnie dwie grupy kupują głównie mniejsze nieruchomości komercyjne. Polscy HNWI nauczyli się, że na nieruchomościach komercyjnych też można zarabiać, i nawet trochę więcej niż na mieszkaniach.

Retail is back

Sektor handlowy, a szczególnie segment parków handlowych i obiektów typu „convenience”, to obecnie niezmiennie gorący temat. Sam sektor zajął w 2023 roku drugie miejsce pod względem wolumenu, który w ok. 50% był zbudowany w oparciu o transakcje właśnie mniejszymi formatami handlowymi. Do połowy marca tego roku mieliśmy w Polsce już 3 transakcje tego typu aktywami, z dominującym udziałem Avison Young jako doradcy po stronie sprzedającej. A kolejne projekty będziemy finalizować niebawem.

Parki handlowe stanowią niezmiennie wiarygodną i bezpieczną opcję inwestycyjną. Są także tańsze – średnia wartość pojedynczej transakcji waha się w okolicach 5-15 mln euro. Co warto podkreślić - sektor handlowy, najbardziej poturbowany przez reperkusje pandemii COVID-19, wojny na Ukrainie, czy inflacji, najszybciej dostosował swoje ceny do oczekiwań kupujących.

Biura czekają

Czy biura są w kryzysie? Na aktywa biurowe jest dalej apetyt, ale jest on bardzo selektywny, inwestorzy szukają okazji, a gdy dojdzie już do transakcji, trwa ona dłużej. Co ciekawe, rok 2023 był rokiem Warszawy jeżeli chodzi o realizowane transakcje, a obecny wykazuje rosnące zainteresowanie inwestorów również miastami regionalnymi, gdzie obecnie toczy się kilka rozmów pomiędzy sprzedającymi a kupującymi. Zauważalnym jest brak kapitału „corowego” a aktywny jest ten „value-add” i oportunistyczny, który co do zasady nie przepłaca za aktywa

Popyt na biura utrzymuje się na wysokim poziomie, ale w budowie jest najmniej powierzchni od kilkunastu lat. Rynek nieruchomości biurowych ulega coraz większym zmianom
Jeszcze cztery lata temu sektor biurowy w Polsce był jednym z rynków, które zwiększały swoje zasoby najszybciej w Europie. Dziś w Warszawie, największym ośrodku biurowym w kraju zaplecze biurowe kurczy się na skutek wyburzeń przestarzałych biurowców, zmiany ich funkcji oraz wycofania budynków z użytkowania na czas modernizacji. W 2023 roku warszawski rynek biurowy zmniejszył się o około 40 tys. mkw., pomimo że oddane zostało 60 tys. mkw. nowych powierzchni.

Jak podaje Walter Herz, Warszawa dysponuje obecnie 6 239 000 mkw. powierzchni biurowych. W budowie pozostaje około 300 tys. mkw. biur. Nieznacznie więcej niż w 2022 roku, ale kilkakrotnie mniej niż w czasie rynkowej hossy, kiedy w realizacji było 800 – 850 tys. mkw. powierzchni. Od kilku lat ilość powierzchni w budowie spada. Pomimo, iż w ostatnich miesiącach aktywność deweloperów w Warszawie nieco wzrosła, ten rok nie przyniesie wiele więcej nowych biur niż ubiegły. Z danych Walter Herz wynika, że oddane zostanie tylko około 90 tys. mkw. powierzchni.

Brak dostępnych powierzchni do wynajęcia na rynku warszawskim odczuwalny jest przede wszystkim w centrum miasta, gdzie współczynnik pustostanów wynosi zaledwie 3-4 proc. W całej aglomeracji wolnych biur jest tylko 10 proc.

Poradzą sobie tylko nowoczesne budynki

– Rynek biurowy w Polsce zwolnił i znalazł się w niełatwym momencie swojego rozwoju. Upowszechnienie pracy zdalnej, wysokie koszty realizacji inwestycji, drogie finansowanie oraz horrendalne ceny gruntów i ich niska podaż czy konieczność uwzględnienia wymogów ESG zmuszają deweloperów biurowych do zmiany założeń inwestycyjnych. W ubiegłym roku w Warszawie zostały wydane tylko trzy pozwolenia na budowę. Ogromnym wyzwaniem dla sektora jest też starzenie się budynków, z których część nie będzie w stanie sprostać wymogom ekologicznym i unijnym wytycznym dotyczącym emisyjności. W najbliższych latach właściciele starszych biurowców będą zmuszeni do inwestycji w modernizację obiektów. Zdobycie na ten cel środków może być jednak łatwiejsze, bo zmienia się polityka banków, które zaczynają bardziej aktywnie finansować sektor nieruchomości – mówi Mateusz Strzelecki, Partner / Head of Tenant Representation w Walter Herz.

Powolny przyrost powierzchni widoczny jest, zarówno w Warszawie, jak i regionach. A analitycy Walter Herz prognozują jeszcze większe spowolnienie, jeśli chodzi o nowe inwestycje. W 2023 roku w siedmiu największych miastach w Polsce przybyło łącznie około 315 tys. mkw. nowych biur. Najwięcej w Krakowie (77 tys. mkw.), Wrocławiu (75,7 tys. mkw.) i Warszawie (60 tys. mkw.). Na rynek trafił m.in. katowicki Craft, budynek E w poznańskim kompleksie Nowy Rynek, Ocean Office Park B i Kreo w Krakowie, Intel Technology Poland - IGK6 w Trójmieście, czy Leakside w Warszawie.

W budowie w głównych ośrodkach biurowych w kraju pozostaje ogółem ponad 630 tys. mkw. powierzchni. Drastyczny spadek realizacji nowych projektów widoczny jest w całej Polsce. Z analiz Walter Herz wynika, że najwięcej biur w regionach buduje się we Wrocławiu - 112 tys. mkw. W Poznaniu w realizacji pozostaje 72 tys. mkw. biur, w Trójmieście – 49 tys. mkw., w Katowicach – 46 tys. mkw., w Łodzi – 49 tys. mkw., a w Krakowie – ponad 39 tys. mkw.

W odróżnieniu od Warszawy, na rynkach regionalnych zwiększa się dostępność powierzchni do pracy. W Trójmieście i Poznaniu współczynnik pustostanów biurowych wynosi 13-14 proc., ale już w Krakowie, Wrocławiu, Łodzi, czy Katowicach sięga 19-21 proc.

Praca zdalna nie wyhamowała popytu

Mimo wkroczenia na rynek hybrydowego systemu pracy, biura pozostały dla firm kluczowe i popyt na nowoczesne powierzchnie jest nadal spory. W minionym roku na siedmiu kluczowych rynkach biurowych w kraju zakontraktowane zostało 1406 100 mkw. powierzchni. Na tak dobry wynik zapracowała zarówno Warszawa (750 tys. mkw.) i główne rynki regionalne, na których łączny popyt okazał się w ubiegłym roku rekordowo wysoki. Chłonność warszawskiego rynku była nieco niższa niż w wyjątkowym pod tym względem 2022 roku, ale znacznie wyższa w porównaniu z latami 2020-2021.

– Na rynku obserwować możemy dużą aktywność najemców, którzy jednak konsekwentne optymalizują i redukcją zajmowane powierzchnie. Inflacja, wysokie ceny mediów i kosztów utrzymania budynków spowodowały w 2023 roku poważny wzrost kosztów eksploatacyjnych. Najbardziej, o kilkanaście procent stawki skoczyły w Warszawie i Wrocławiu. O około 4 proc. r/r. wzrosły też czynsze za najlepsze powierzchnie w warszawskim centrum. Firmy starają się ograniczyć wydatki, ale jednocześnie podnoszą atrakcyjność swoich biur, by zachęcić pracowników do pracy stacjonarnej. Najemcy decydujący się na relokację, zmieniają lokalizacje na bardziej centralne, wybierają nowocześniejsze biura w budynkach spełniających wysokie normy środowiskowe – przyznaje Mateusz Strzelecki.

Zwraca uwagę, że zmieniają się także warunki podpisywanych umów. – W nowoczesnych biurowcach okres, na jaki kontraktowane są powierzchnie wydłuża się, natomiast w starszych budynkach negocjowane są krótsze okresy najmu. Firmy zastrzegają sobie też prawo do zmiany powierzchni w czasie trwania umowy, jeśli okazałoby się, że ze względu na pracę zdalną częściowo jej nie wykorzystają – dodaje.

Zarówno właściciele budynków, jak i najemcy stawiają na nowe technologie, które stają się kluczowe dla poprawy efektywności w zarządzaniu nieruchomościami, ale także pozwalają firmom i ich pracownikom lepiej wykorzystywać biura i korzystać z wachlarza usług dostępnych w budynkach.

Walter Herz

Do zespołu Wycen i Doradztwa w Avison Young w Polsce dołącza Katarzyna Uzar, która obejmuje stanowisko Assistant Valuer.

Katarzyna jest absolwentką studiów magisterskich na kierunku architektura i urbanistyka. Edukację zdobywała na polskich i zagranicznych uczelniach. Jej doświadczenie zawodowe na rynku nieruchomości obejmuje m.in. doradztwo, wykonywanie analiz techniczno-prawnych oraz kompleksowe zarządzanie projektami architektonicznymi w różnej skali. W trakcie wykonywania analiz rynkowych współpracowała z urzędami, deweloperami i przedstawicielami innych branż, by osiągnąć najlepsze rezultaty dla swoich klientów.

W Avison Young Katarzyna odpowiada za tworzenie ofert i umów zlecenia wyceny, wspiera rzeczoznawców majątkowych w całym procesie wyceny, tj. gromadzi i analizuje dane rynkowe na potrzeby poszczególnych projektów, weryfikuje dokumentację nieruchomości oraz aktywnie uczestniczy w przygotowywaniu operatów szacunkowych.

Avison Young świadczy usługi w zakresie Wycen i Doradztwa od sierpnia 2021 roku i już w pierwszym pełnym roku operacyjnym zespół zrealizował zaplanowany budżet. Sukcesem roku 2023 było zwiększenie składu osobowego aż o 50%, a także uzyskanie przez szefową działu, Monikę Bronicką, akredytacji HypZert MLV, która upoważnia ją do przygotowywania wycen dla niemieckich banków hipotecznych inwestujących w Polsce.

Firma doradcza Walter Herz została po raz drugi uhonorowana tytułem Best Local Real Estate Agency of the Year w konkursie CIJ AWARDS, organizowanym przez Construction & Investment Journal, jeden z najbardziej uznanych magazynów poświęconych branży nieruchomości w regionie CEE. Zespół Walter Herz został doceniony przez CIJ już po raz czwarty. W 2016 roku agencja zdobyła tytuł w kategorii Rising Star of the Year, a w 2023 otrzymała nagrodę HOF Awards - Best of the Best jako najlepsza lokalna agencja doradcza w regionie CEE.
– Konkurs CIJ AWARDS jest wydarzeniem branżowym na rynku nieruchomości w Polsce, które ma najdłuższą historię. Jesteśmy bardzo dumni z tej nagrody. Cieszymy się, że nasza firma kolejny już raz została laureatem w tak renomowanym konkursie. Jesteśmy wdzięczni, że doceniona została nasza praca i dostrzeżony regularny rozwój struktury agencji. Znalezienie się w znakomitym gronie zwycięzców CIJ AWARDS to dla nas duża satysfakcja i wyróżnienie. Zdobycie tej prestiżowej nagrody inspiruje nas do dalszego doskonalenia dostarczanych usług doradczych – mówi Magdalena Zagrodnik, Partner w Walter Herz.

CIJ EUROPE, który jest organizatorem konkursu, jest jednym z kluczowych źródeł informacji o rynku nieruchomości oraz branży deweloperskiej i budowlanej w Europie Północnej, Środkowo-Wschodniej oraz na arenie międzynarodowej. Dostarcza komentarzy, analiz, statystyk oraz pokazuje najnowsze trendy rynkowe. Wydawca organizuje międzynarodowy konkurs od 29 lat. Nagradzane są w nim firmy, inwestycje, projekty, nowatorskie koncepcje i rozwiązania wdrażane w sektorze nieruchomości komercyjnych w krajach regionu CEE.

Wydarzenie towarzyszy zmianom na lokalnych, regionalnych i międzynarodowych rynkach nieruchomości. CIJ AWARDS to najstarsza impreza z nagrodami w sektorze nieruchomości komercyjnych, która w Polsce ma 22 letnią tradycję. Uroczysta gala rozdania nagród odbyła się w tym roku 27. lutego 2024 roku w hotelu Verte Warsaw Marriott Autograph Collection w Warszawie.

Nagrody przyznane zostały w 29 kategoriach. Laureaci konkursu wyłonieni zostali w trzystopniowym głosowaniu jury, w skład którego weszło 30 uznanych ekspertów z branży nieruchomości, inwestycyjnej, architektonicznej i budowlanej. Trzecim etapem wyboru było głosowanie przeprowadzone on-line wśród czytelników CIJ. Zwycięzcy w poszczególnych kategoriach awansują również do nagród Best of the Best CIJ HOF (Hall of Fame), których rozdanie będzie miało miejsce w Bukareszcie 27. maja 2024 roku podczas konferencji i wystawy CEDER.

Walter Herz od ponad 11 lat świadczy kompleksowe usługi doradcze na rynku nieruchomości komercyjnych w Polsce. Firma ma siedzibę w Warszawie i prowadzi oddziały regionalne. Eksperci Walter Herz świadczą usługi doradcze przy realizacji projektów inwestycyjnych w sektorze magazynowym, biurowym, handlowym i hotelowym. Agencja zapewnia strategiczne wsparcie doradcze inwestorom, właścicielom nieruchomości i najemcom oraz firmom i instytucjom z sektora publicznego. Doradza w zakresie inwestowania oraz zarządzania projektami, jak również w procesach komercjalizacji i wynajmu powierzchni komercyjnych. Walter Herz jest twórcą Akademii Najemcy, pierwszego w Polsce projektu, który wspiera i edukuje najemców powierzchni komercyjnych z całej Polski poprzez organizację specjalistycznych spotkań szkoleniowych.

Walter Herz

Avison Young ogłasza awans Michała Ćwiklińskiego na stanowisko Regionalnego Dyrektora Zarządzającego na Europę, Bliski Wschód i Afrykę (EMEA). Michał będzie również dalej pełnił funkcję Dyrektora Zarządzającego Avison Young w Polsce. Ta nominacja następuje w momencie dynamicznego rozwoju Avison Young w regionie EMEA.

"Michał jest doskonale rozpoznawaną postacią na rynku nieruchomości komercyjnych w Europie, ze znacznym doświadczeniem w budowaniu i rozwijaniu zespołów doradczych, dzięki czemu będzie odgrywał kluczową rolę w dalszym rozwoju Avison Young w tym regionie.” - powiedział Martin Dockrill, Dyrektor Operacyjny Avison Young.

Michał ma ponad 20-letnie doświadczenie na rynku nieruchomości komercyjnych. Jest absolwentem University of Reading w Wielkiej Brytanii i Szkoły Głównej Handlowej w Polsce oraz członkiem Royal Institution of Chartered Surveyors (RICS). W przeszłości pracował w innych międzynarodowych firmach doradczych - King Sturge (obecnie część JLL) i Savills, zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w Polsce. Jest aktywnym brokerem inwestycyjnym, który zrealizował transakcje o łącznej wartości blisko 5 miliardów euro. Od 2017 r. Ćwikliński pełni funkcję Dyrektora Zarządzającego na Polskę w Avison Young i jest członkiem Globalnego Komitetu Wykonawczego firmy. Pełniąc tę funkcję, przyczynił się do wzmocnienia obecności Avison Young na rynku EMEA poprzez rekrutację największych talentów i uruchomienie nowych linii biznesowych.

W ramach nowej roli Ćwikliński będzie ściśle współpracował z zespołami zarządzającymi Avison Young w regionie EMEA i na świecie, nadzorując i wspierając strategiczne inicjatywy, a także rozbudowując ofertę usług firmy na szerszą skalę.

"Ta nominacja to dla mnie ogromne wyróżnienie. – komentuje Michał Ćwikliński – Miałem przyjemność pracować w kilku firmach doradczych, w Polsce i Wielkiej Brytanii, i wierzę, że to doświadczenie pomoże mi lepiej wspierać współpracę pomiędzy biurami Avison Young w regionie EMEA. Ogromnie cieszę się perspektywą zacieśnienia współpracy z naszymi utalentowanymi zespołami w Austrii, Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Irlandii, Izraelu, Francji, Niemczech, RPA, Rumunii, Wielkiej Brytanii, ZEA i na Węgrzech. Jestem przekonany, że wspólnie umocnimy pozycję Avison Young w regionie.”